Zarys Działalności Społeczno-gospodarczej Rodziny Zachertów

Transcript

Zarys działalności społeczno-gospodarczej rodziny Zachertów W historii Polski a szczególnie w rozwoju polskiej kultury i gospodarki znaczącą rolę odegrały rodziny pochodzenia cudzoziemskiego. Wśród takich rodzin zasłużonych w rozwoju polskiej gospodarki a szczególnie początków rozwoju przemysłu tekstylnego znajduje się rodzina Zachertów. Protestancka rodzina Zachertów pochodziła z okręgu miasta Leeds w Anglii, jak świadczą źródła, na przełomie XVI i XVII wieku osiedliła się w Marchii Brandenburskiej a następnie w Wielkopolsce. W latach 1548-1555 przebywał w Anglii Jan Łaski jako superintendent 3 gmin protestanckich. Panująca do 1558 r. w Anglii królowa Maria Stuart zwalczała protestantów. Jej następczyni na tronie Anglii, ostatnia z dynastii Tudor, Elżbieta I utrwaliła protestantyzm. Rodzina Zachert prawdopodobnie za namową Jana Łaskiego przybywa na kontynent do Marchii Brandenburskiej, następnie na skutek wojny 30-letniej (1618-1648) najprawdopodobniej po 1636 r., po wypowiedzeniu wojny przez elektora Brandenburgii Szwedom, rodzina Zachertów pojawia się w Międzyrzeczu, Międzychodzie, Gorzowie. Międzyrzecz do 1793 r. był wraz z powiatem podporządkowany Królestwu Polskiemu, Międzychód od 1579 r. należał do rodziny Unrugów i wchodził w skład Nowej Marchii, następnie od 1701 r. wchodził w skład Prus. Międzyrzecz był bardzo silnie poddany prądom reformacji. Szczególnie iż sprzyjali jej starostowie żeby tu wymienić Ostroroga i Jana Zaojskiego. Protestantyzm rozwinął się szczególnie za panowania Zygmunta Augusta. Jako datę powstania parafii protestanckiej ewangelickiej przyjmuje się w Międzyrzeczu rok 1556, datę przekazania kościoła pastorowi Vechnerowi. Znaczący jest rok 1577, rok wydania przez króla Batorego przywileju na założenie młyna na rzece Paklicy. Gmina protestancka ewangelicka w Międzychodzie powstała około roku 1600. Od II połowy XVI wieku zarówno w Międzyrzeczu jak i Międzychodzie następuje rozwój rzemiosła tkackiego. W Międzyrzeczu statut cechu sukienników został zatwierdzony przez burmistrza i radę miasta w 1588 r . a następnie potwierdzany przez kolejnych królów począwszy od Władysława IV. W Międzychodzie statut cechu sukienników został zatwierdzony przez rodzinę Unrugów w 1662 r. W Międzyrzeczu w 1580 r . było 52 sukienników, w 1614 r. 35 sukienników, 1634 r. 61 sukienników, w 1793 r. 130 sukienników i 111 warsztatów. Międzyrzecz stał się znanym 1 europejskim ośrodkiem produkcji i handlu suknem. Pod koniec XVIII wieku ¼ mieszkańców trudniła się tym zawodem, znane były sukna zwane „międzyrzeckimi” czy też „masłowskimi”, międzynarodową renomą cieszył się dom handlowy Volmera. Rodzina Zachertów w większości związana była z zawodem tkackim, produkcją i handlem suknem. Akta miejskie Międzyrzecza (Das Burgebuch von Meseritz 1731-1851) wymieniają tutaj takich przedstawicieli rodziny Zachertów jak: Gottlieb, Paul Benjamin, Christian, Samuel Fryderyk, Christian Henryk, Jan Jakub, Christian Gottlieb. Akta miejskie Międzychodu (Das Burgebuch von Birnbaum 1668-1853 (wymieniają między innymi takich przedstawicieli rodziny Zachertów jak: Jakub, Jan Gottlob, N. Zachert, Jogann Gotthilf, Fryderyk Zachert. Drugim zawodem którym zajmowała się rodzina Zachertów było aptekarstwo. „Das Burgerbuch von Meseritz” wymienia tutaj rok 1777 – Carl Leopold Wilhelm Zachert „Das Burgerbuch von Birnbaum” wymienia rok 1782 – Johann Gotthilf Zachert aptekarz z Międzyrzecza, rok 1808 – Wilhelm Zachert aptekarz z Międzyrzecza. Do historii przeszły dzieje apteki „Adler” w Międzychodzie założonej w 1689 r. i prowadzonej do 1792 r. przez rodzinę Fuhrmann. Zaoferowaną 26.8.1792 r. w Sudpreuaaischer zeitunf do sprzedaży kupuje aptekarz Gotthilf Zachert za 17 tys. guldenów. W 1802 r. poddaje ją renowacji i prowadzi do 1820 r . kiedy to zostaje sprzedana. Do dzisiaj, obecnie sklep tekstylny na środkowych drzwiach znajdują się inicjały Gotthilfa Zacherta. Znaczącą rolę odgrywali w XVIII wieku w rodzinie Zachertów również duchowni ewangeliccy, urodzony w 1670 r. w Międzyrzeczu Johann Zachert, pastor i diakon, jego syn Ezaiasz i wnuk Christian Fryderyk. Johann Zachert wraz z teściem Heinrichem Hillebrandem i synem Ezaiaszem są autorami „Kroniki Międzyrzecza”. Johann Zachert, mający z dwóch małżeństw 9 synów i 2 córki, dał prawdopodobnie początek licznym gałęziom rodziny Zachertów. Jako przekład można tutaj podać Johanna Jacoba Zacherta ożenionego 17.5.1797 r. w Kościele Mariackim w Gdańsku z Wilhelminą Remus urodzoną w Iożonej 778 r. w Gdańsku. Dzieci Johann Adolf, Karolina Emilia, Louise Auguste Wilhelmine. Ich potomkiem jest prawdopodobnie Stanisław Zachert, kierownik Wydziału Dochodów miasta Gdynia. Potomkami syna Johanna Samuela jest liczna rodzina Zachertów w Stanach Zjednoczonych. Wśród przedstawicieli rodziny Zachertów przełomu XVIII i XIX wieku znaczącą rolę odegrał syn Samuela urodzony w 1752 r. Chrystian Henryk Zachert, kupiec, właściciel składu sukna, członek ławy przysięgłych, władz miejskich Międzyrzecza. To on przyjmował 2 Napoleona 26 listopada 1806 r. kiedy ten wraz z armią wkroczył do miasta, oddając na jego potrzeby cały posiadany zapas sukna. Tutaj należałoby przytoczyć fakt historyczny: sukiennictwo Międzyrzecza i Międzychodu rozwijało się w znacznej mierze dzięki dostawom sukna dla wojska (od 1701 r. daty powstania Prus) pruskiego i na eksport do Rosji i Chin (do Kiachty położonej na pograniczu Rosji i Mongolii) gdzie przyjeżdżali kupcy chińscy po odbiór sukna. W Międzyrzeczu znaczącą rolę odgrywał wspomniany już skład sukna Volmera. Dyrektorem handlowym był tam Bucholc znający język francuski. Istnieje opis pobytu Napoleona u Volmera (u którego zresztą nocował) jego rozmowy z Buchholzem i Volmerem w sprawie zakupu sukna dla wojska. Przy tej rozmowie obecni byli marszałek Berthier i Chrystian Henryk Zachert. Rodzina Zachertów obok Hofmannów, Fintzlów, Lehmanów, Hellwingów, Spillerów, Jockischów zaliczała się do patrycjatu Międzyrzecza. Ponieważ mieszczanie nie pełnili funkcji państwowych szczytem kariery i wzorcem stała się funkcja publiczna, którą sprawowali zwykle najbogatsi. Na początku XIX wieku władze sprzyjały rozwojowi produkcji sukna i jego eksportowi. Dekret z 20 marca 1809 r. zwalniał sukienników z podatków i służby wojskowej. W tym czasie w Departamencie Poznańskim było 2247 sukienników, w Warszawskich jedynie 210. Po klęsce Napoleona zaś szczególnie po 1815 r. nastąpiło załamanie produkcji i sprzedaży sukna. Produkcja i sprzedaż uległa załamaniu w 1815 r. po wprowadzeniu zakazu importu sukna do Rosji i Chin. Spowodowało to spadek liczby zawodowo czynnych sukienników. Sytuacja ta również znacząco wpłynęła na dalsze losy rodziny Zachertów. Członkowie rodziny Zachertów jak i wiele innych rodzin z terenu Wielkopolski zostali zmuszeni zmieniającymi się warunkami ekonomicznymi do znalezienia innego terenu działania. Znaleźli go, dzięki sprzyjającej polityce gospodarczej władz Królestwa Polskiego na terenie Zgierza, kładąc podwaliny pod rozwój przemysłu tekstylnego w latach 20-tych XIX wieku w tym mieście i w znaczącej mierze w całym Województwie Mazowieckim. Rząd wprowadził szczególne ułatwienia jak: akt rządu Królestwa z 1820 r. o rozwoju przemysłu, rozporządzenie Namiestnika Królestwa z 21.1.1823 r. o usuwaniu przeszkód przy osiedlaniu się w miastach zagranicznych fabrykantów i rzemieślników, tzw. „Umowa Zgierska z 30 marca 1821 r. z przedstawicielami 103 osadników, ustawa z 1822 r. o stworzeniu funduszu fabrycznego, postanowienie o powołaniu w 1828 r . Banku Polskiego, taryfy celne z 13 czerwca 1820 r. i 23 czerwca 1822 r. stymulujące rozwój produkcji i ułatwiające eksport na rynki Rosji i Chin. 3 W wyniku powyższych uwarunkowań i planu z 1821 r. w Zgierzu powstało nowe miasto z 259 działkami i terenami inwestycyjnymi. Osiedla się w tym czasie 103 tkaczy z rodzinami w tym 21 z Międzyrzecza i 2 z Międzychodu. Z 800 mieszkańców w 1820 r., w 1828 r. Zgierz liczy już 6331 mieszkańców i staje się miastem wojewódzkim. W latach 30-tych XIX Zachertowie stają się pionierami w rozwoju przemysłu tekstylnego w Okręgu Białostockim i twórcami miasteczka przemysłowego Supraśl. Poniżej pozwalam sobie przedstawić w zarysie działalność niektórych członków rodziny Zachertów i to głównie w aspekcie działalności gospodarczej. Chrystian Henryk Zachert (1752-1817) syn Samuela Fryderyka Mieszkał w Międzyrzeczu (Wielkopolska) gdzie pod koniec XVIII wieku pełnił funkcję Burmistrza, był także ławnikiem i członkiem rady powiatu międzyrzeckiego. Posiadał w Międzyrzeczu skład sukna. Gościł Napoleona Bonaparte w czasie jego pobytu w Międzyrzeczu a Chrystian Fryderyk oddał wszystkie zapasy sukna na potrzeby wojska. W 1809 r. brał udział w tworzeniu armii polskiej dla obrony przed Austriakami. Jan Fryderyk Zachert (1775-1847) syn Jana Bogumiła Od 1790 r. osiadł w Warszawie jako kupiec sukienny a od 1792 r. członek konfraterni kupieckiej i starszy cechu sukienników w latach 1815-1822. Właściciel nieruchomości przy ul. Żytniej i Śmiałej (Nr. 2018-2011). Po służbie wojskowej (Insurekcja Kościuszkowska, Legia Naddunajska, Legiony Dąbrowskiego, wyprawa na San Domingo) po powrocie w randze kapitana majora osiadł znowu w Warszawie. Od 1820 r. nawiązał kontakt ze Zgierzem. W 1822 r. Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych Królestwa Polskiego zawarła z nim umowę na założenie manufaktury sukienniczej w Zgierzu. Manufaktura zatrudniała 60 robotników oraz samodzielnych tkaczy w Aleksandrowie, Ozorkowie, Łodzi i Skierniewicach. Magazyn fabryczny istniał również w Warszawie przy ulicy Miodowej w pałacu biskupów krakowskich. Na czterech placach w centrum Zgierza o powierzchni 4 morgów wniósł duży dom mieszkalny i kilka zabudowań fabrycznych – przędzalnia wyposażona w 10 przędzarek, tkalnia o 20 warsztatach, postrzygalnia, suszarnia sukna. Koszt tej inwestycji wyniósł 200 tys. zł. Pol. W 1828 r. stał się właścicielem dóbr rządowych pod Zgierzem o powierzchni ponad 1115 ha. 4 W 1825 r. car Aleksander I w czasie zwiedzania Zakładów przemysłowych w Łodzi i Zgierzu był również gościem u Jana Fryderyka Zacherta. W maju 1834 r. został odznaczony przez reskrypt cesarski kawalerem orderu S. Stanisława 4 klasy jak to stwierdzono „względem osadzenia w Zgierzu fabrykantów sukien, przez co się przyłożył do pomyślności tego miasta”. Jan F. Zachert współtworzy Parafię Ewangelicką w Zgierzu i zasiada w Radzie Parafialnej. Jan F. Zachert w latach 30-tych wycofuje się z prowadzenia działalności gospodarczej z Zgierzu, wynika to częściowo z sytuacji załamanie się produkcji i sprzedaży sukna po Powstaniu Listopadowym. Przekazuje swoje nieruchomości w ramach rozliczenia członkom rodziny. Przenosi się wpierw do Ruśca, majątku zięcia Ignacego Bolesty. W 1838 r. zakład Jana Fryderyka w Zgierzu kupują bracia August i Friedrich Karol Moesowie. August Moes był uprzednio buchalterem w fabryce Zacherta. W 1835 r . żeni się z córką właściciela składu win w Strykowie. Dzięki uzyskanym funduszom przenosi się do fabryki Wilhelma Zacherta w Supraślu i w 1840 r. zakłada fabrykę włókienniczą w Choroszczy. Friedrich Karol Moes w 1845 r. kupuje fabrykę Windischa w Łodzi. Ignacy Bolesta pułkownik wojski napoleońskich a następnie Radca Stanu, Prezes Centralnej Komisji Likwidacyjnej Królestwa Polskiego, Dyrektor Banku Polskiego, był kolegą Jana F. Zacherta z wojska (razem byli na San Domingo) ożenił się z córką Marianny Firminy z Osękowskich Skalińskiej od 1805 r. żony Jana F. Zacherta. W latach 40-tych aż do śmierci w 1847 r. Jan F. Zachert przebywał w Kromołowie u swego syna Michał Ludwika ożenionego z Emilią bar. Gostkowską córką Michała Gostkowskiego właściciela dóbr w Kromołowie oraz Zawierciu. Michał Gostkowski deputowany do Sejmu Królestwa Polskiego z województwa krakowskiego okręgu kieleckiego, rozwinął przemysł włókienniczy w Kromołowie i Zawierciu korzystając z rad pomocy Jana F. Zacherta. Jan Samuel Zachert W 1821 r. przybywa do Zgierza Jan Samuel Zachert. Bierze udział w przygotowaniu tzw „Umowy Zgierskiej”, staje się w tym czasie posiadaczem domu na Nowym Mieście. W 1827 r. zakłada własny zakład włókienniczy. W 1828 r. kupuje majątek Nakielnica. Jest starszym cechu rzemieślników i radnym w Zgierzu. 5 Wilhelm Fryderyk Zachert (1799-1885) syn Chrystiana Henryka. Po wychowaniu w domu rodzinnym w Międzyrzeczu i praktyce aptekarskiej u Johanna Gotthilfa Zacherta w Międzychodzie w 1816 r. wyjeżdża do swojego wuja Jana Fryderyka Zacherta u którego odbył praktykę kupiecką. W 1825 r. zostaje przyjęty do Zgromadzenia Kupców w Warszawie. Za namową Jana Fryderyka w 1825 r. przybył do Zgierza, gdzie rozpoczął działalność jako kupiec nakładca skupując wełnę i zlecając produkcję sukna tkaczom chałupnikom. W sierpniu 1826 r. nabywa w Zgierzu dom wraz z magazynem na skład sukna i stajnią wartości 16.698 zł. pol. W tymże samym roku uruchomił tkalnię sukna instalując 20 ręcznych warsztatów tkackich i zatrudniając 45 robotników. Produkcja wynosiła 3 tys. postawów sukna rocznie. W 1826 r. otrzymuje od rządu w wieczystą dzierżawę 10 placów czynszowych jak również dodatkową pomoc w postaci pożyczki w wysokości 60 tys. zł. pol., młyn rządowy przeznaczony na folusz, bezpłatnie drewno na budowę i remonty, dodatkowo 5 placów z ogrodami o łącznej powierzchni ca 2,9 ha oraz w dzierżawę dobra rządowe (folwark Zegrzanki i wieś Zegrzany). Rozwój działalności gospodarczej w Zgierzu zarówno Jana F. Zacherta jak i Wilhelma F. Zacherta był możliwy dzięki ułatwieniom ze strony rządu mającym na celu rozwój przemysłu, a w szczególności: - akt Rządu Królestwa Polskiego z 6 września 1820 r. o rozwoju przemysłu - rozporządzenie Namiestnika Królestwa Polskiego z dnia 21 listopada 1823 r. o usuwaniu przeszkód przy osiedlaniu się w miastach zagranicznych fabrykantów i rzemieślników - umowę tzw. „ Zgierską” z 30 marca 1821 r. zawarta przez delegata Rządu Królestwa Polskiego z przedstawicielami osadników osiadłych lub zamierzających osiąść w Zgierzu - ustawę z 1822 r. o stworzeniu funduszu fabrycznego dla pomocy w rozwoju działalności przemysłowej - postanowienie o powołaniu w 1828 r. Banku Polskiego którego głównym zadaniem w działalności był rozwój handlu, kredytu i przemysłu narodowego - taryfy celne z dnia 13 czerwca 1820 r. i 23 czerwca 1822 stymulujące rozwój produkcji i ułatwiające eksport na rynki Rosji i Chin. Wilhelm F. Zachert swoje zamierzenia związane z budową fabryki sukiennej a następnie z rozwojem jej produkcji uzgadniał z władzami miasta Zgierza przykładem może tutaj być protokół deklaracyjny z czerwca 1826 r. oraz z kwietnia 1829 r. skierowany na ręce Burmistrza Zgierza jak również z Komisją Województwa Mazowieckiego czego przykładem 6 może być umowa zawarta 15 maja 1827 r. z Prezesem Komisji Województwa Mazowieckiego R. Rembielińskim. Uzyskana pomoc rządowa pozwoliła Wilhelmowi F. Zachertowi na uruchomienie fabryki sukiennej posiadającej takie działy produkcji jak: przędzalnia, postrzygalnia, farbiarnia, folusz, suszarnia letnia i zimowa. Przędzalnia zatrudniała 100 robotników. Do napędu maszyn wykorzystywana była siłą wody i koni. Maszyny sprowadzone były z firmy J. Cockerilla Liege/Belgia. W końcu 1828 r. w fabryce W.F. Zacherta zatrudnionych było 200 robotników. Pracowali tam gręplarze, przędzalnicy, tkacze, postrzygacze, folusznicy, farbiarze, pomocnicy. Produkowane sukno dostarczane było również na potrzeby armii Królestwa Polskiego. Zamówienie z kwietnia 1828 r. opiewało na 960 postawów a z czerwca 1828 r. na 854 postawy sukna. W 1830 r. wybuchło powstanie listopadowe. Wilhelm F. Zachert zobowiązał się wyprodukować dla potrzeb 2 pułków warszawskich 16.000 łokci sukna granatowego oraz 19.000 łokci sukna szaraczkowego. Głównym jednak odbiorcą sukna był rynek Królestwa Polskiego m.in. sprzedawane było w Warszawie, Płocku, Rawie znaczne ilości wysyłane były również do Rosji i Chin (Kiachta). W 1827 r. wartość nieruchomości w Zgierzu należąca do Wilhelma F. Zacherta szacowana była już na sumę 150.662.zł.p. W 1837 r. Wilhelm F. Zachert rozbudował fabrykę zakupując w Belgii maszyny przędzalnicze i tkackie w tym maszynę parową o mocy 18 KM. Fabryka zgierska wytwarzała w tym czasie sukna cienkie i średnie oraz przędzę wełnianą dla odbiorców krajowych. W 1840 r. w fabryce zgierskiej pracowało 282 robotników w tym 2 mechaników dozorujących prace maszyn. Do 1851 r. fabryka produkowała sukna, korty i przędzę wełnianą. Po 1851 r. fabryka funkcjonowała już jako przędzalnia produkując zarówno przędzę wełnianą jak i bawełnianą. Zainstalowana maszyna parowa miała moc 25 KM której moc do 1868 r. zwiększono do 80 KM. W tym czasie zatrudniano 136 robotników. Po 1868 r. moc maszyny parowej zwiększono do 230 KM. Przedsiębiorstwo działało wtedy jako przędzalnia, tkalnia i wykończalnia, nastawione głównie jednak na produkcje przędzy bawełnianej. Wilhelm F. Zachert swoją działalność opierał na uzyskiwanych kredytach, które sukcesywnie spłacał. Udzielone mu kredyty zarówno z funduszu fabrycznego jak i przez Bank Polski służyły na rozbudowę fabryki oraz zakup surowców. W 1829 r. otrzymał na 7 kredyt ze składów Banku Polskiego wełnę na sumę 89.973 zł.p. a w 1834 r. był winien Bankowi Polskiemu 109.673 zł.p., którą to pożyczkę spłacił dopiero w 1855 r. Zakłady W.F. Zacherta w Zgierzu 2-krotnie były niszczone przez pożar. W 1828 r. oraz w 1851 r. Za każdym razem W.F. Zachert odbudował fabrykę, korzystając częściowo z pomocy w postaci umorzenia kredytów. W okresie 5 lat do Powstania Listopadowego Wilhelm F. Zachert stał się również osobą publiczną. Był przewodniczącym Sesji Ogólnego Zgromadzenia Rady Municypalnej Miasta Zgierza, w 1829 r. został przyjęty jako Radca w poczet członków Izby Handlowej i Rękodzielniczej Województwa Mazowieckiego, sprawował funkcje marszałka sejmikowego pow. Zgierskiego. W uzyskaniu zasług dla rozwoju przemysłu wraz z Janem Fryderykiem Zachertem został odznaczony przez Aleksandra I orderem Św. Stanisława klasy IV. W 1831 r. po Powstaniu Listopadowym nastąpiło ograniczenia wywozu sukna polskiego do Rosji i Chin. 24 listopada 1831 r. rząd rosyjski jako restrykcję związaną z powstaniem jak również pod naciskiem fabrykantów rosyjskich głównie moskiewskich i petersburskich odczuwających konkurencje sukna dostarczanego z Królestwa wprowadził nową taryfę celną na sukno przywożone z Królestwa obkładając je złem do 15% wartości. Jednocześnie w 1832 r. wprowadzono opłaty celne na sukno dostarczane tranzytem do Chin (Kiachta) a od 1834 r. zawieszono w ogóle możliwość tranzytu. Powyższe spowodowało załamanie się eksportu wyrobów sukiennych z Królestwa na rynki wschodnie, który spadł 4-krotnie. Ponadto upadek powstania spowodował likwidację armii Królestwa Polskiego a tym samym utratę dużego odbiorcy. Powstały również kłopoty surowcowe związane z zaistniałym w Królestwie pomorem wśród owiec. W 1831 r. w Zgierzu zaprzestało produkcji 240 warsztatów a 86 rodzin przesiedliło się do Rosji. W pierwszej połowie 1832 r. przesiedliło się do Rosji dalszych 61 rodzin sukienniczych. Powyższa sytuacja odbiła się również na wytwórcach silniejszych ekonomicznie, którzy zaczęli przenosić produkcje na obszar zachodniej Rosji, głównie obwodu białostockiego. 8 Szczególnie iż rząd rosyjski zainteresowany napływem kapitału, fachowców, uruchomieniem produkcji przede wszystkim wysoko jakościowych sukien tzw. masłowskich i międzyrzeckiech, w ukazie z dnia 11marca 1832 r. zagwarantował m.in: - swobodne prawo wyboru miejsca i osiedlania się - za okazaniem świadectw o ich powołaniu osadnicy mieli prawo do otrzymania biletów wolnego pobytu w Rosji. Bilety te miały charakter paszportu - przeznaczone pod budowę fabryk i domów mieszkalnych tereny miały być oddawane na własność lub na warunkach wieczystej dzierżawy. - osadnicy mieli być zwolnieni od wszelkich podatków na okres 10 lat - osadnicy byli też uwolnieni od konieczności należenia do cechu i powinności rekruckich. Rząd rosyjski znając dotychczasowy udział Wilhelma F. Zacherta w rozwoju przemysłu włókienniczego w Królestwie Polskim oraz opierając się o ww. ukaz z dnia 11 marca 1932 r. zaproponował jemu znalezienie dogodnego miejsca na terenie zachodniej Rosji dla założenia fabryki. Wybór W.F. Zacherta padł na Supraśl w obwodzie białostockim, który dzięki dogodnemu położeniu i warunkom naturalnym (rzeka jako siła wodna oraz bardzo dobra woda do płukania tkanin) był dogodnym miejscem dla uruchomienia produkcji. Supraśl od 1795 r. do 1807 r. w ramach powiatu białostockiego należał do Prus. Od 1807 r. po podpisaniu pokoju w Tylży w ramach obwodu białostockiego należał do Rosji, a od 1842 r. wchodził jako powiat białostocki w skład Guberni Grodzieńskiej. W Supraślu znajdował się klasztor Bazylianów, którego majątki zostały w 1796 r. przejęte przez rząd pruski a w części budynków klasztornych mieścił się szpital wojskowy. W 1807 r. majątki klasztorne zostały przejęte przez rosyjski Urząd Dóbr Państwowych i do 1819 r. wydzierżawiane klasztorowi. Od 1819 r. do 1831 r. dzierżawcą był przełożony klasztoru Lew Jaworowski. W 1833 r. z chwilą przybycia do Supraśla Wilhelma F. Zacherta, Supraśl był otoczoną lasami, 80 osób liczącą osadą przyklasztorną, w części budynków mieszkali zakonnicy a główna część budynków klasztornych wraz z pałacem Archimandrytów, po wykorzystaniu jako szpital była zrujnowana i zdewastowana. Opierając się o uzgodnienie z Urzędem Dóbr Państwowych W.F. Zachert w 1834 r. przenosi do Supraśla część produkcji ze Zgierza. Do przeniesienia produkcji i pozyskiwania fachowców wykorzystuje doświadczenia zgierskie. 9 Szczególnie istotne są tutaj warunki powstania osady włókienniczej w Zgierzu jakie zawiera umowa tzw. umowa zgierska zawarta między komisarzem wojewódzkim Wydziału Administracyjnego Komisji Woj. Mazowieckiego K. Witkowskim a sukiennikami osiedlającymi się w Zgierzu, która w 44 punktach głównych i 6 szczegółowych precyzowała warunki osiedlenia się w Zgierzu 300 zagranicznych osadników, ich prawa, przywileje i obowiązki wobec władz woj. Mazowieckiego. Umowa weszła w życie 30 marca 1 821 r. i stanowiła wzór dla innych osad i miast rządowych zawierających umowy z sukiennikami przybywającymi w zagranicy. Oprócz ww. umowy istotnym był też plan miasta Zgierza a szczególnie Nowego Miasta sporządzony w 1821 r. przez J. Leszczyńskiego. Wilhelm F. Zachert karczuje teren, wytycza ulice i buduje 300 domów przenosząc do Supraśla specjalistów tkackich ze Zgierza i okolic, z pozostałych terenów Królestwa Polskiego oraz z Prus a szczególnie z należącej wtedy do Prus Wielkopolski. W ten sposób powstaje administracyjna jednostka pod nazwą kolonia „Supraśl” z wyraźnie ukształtowanym na wzór zgierski rynkiem, ulicami oraz domami tkaczy. Podstawę prawną do powstania kolonii „Supraśl” stanowił ww. już ukaz carski z 11 marca 1832 r. oraz zgoda Litewsko-Grodzieńskiego Gubernatora Cywilnego oraz Izby Skarbowej. Każda z rodzin tkackich otrzymuje do zamieszkania dom wraz z działką, którą za umiarkowanym czynszem spłacą pracując przy produkcji sukna. Produkcja zostaje uruchomiona w 10 wielkich drewnianych budynkach jedno i dwupiętrowych jak również na krosnach znajdujących się w domach, który Wilhelm F. Zachert zobowiązał się wyremontować po zniszczeniach a w części południowo-wschodniej nadbudować jedno piętro. Część maszyn zostaje przeniesiona ze Zgierza. Wykorzystana jest siła wodna, która uruchamia 6 kół o sile 90 koni, prócz tego działa maszyna parowa o sile 8 koni. Dane za 1837 r. podają iż w fabryce W.F. Zacherta pracowało wtedy 540 cudzoziemskich majstrów i 60 robotników, istniało 80 warsztatów tkackich wytwarzających 2.565 postawów sukna o wartości 105.706 rbl.sr. Była to 2-ga w tym czasie pod względem wielkości produkcji gatunkowego sukna fabryka na terenie Rosji. Pomocy w rozwoju produkcji w Supraślu udzielali W.F. Zachertowi jego bracia Gustaw Chrystian i Adolf Julian oraz Krystian August Moes późniejszy współwłaściciel fabryki w Choroszczy. 10 Rozpoczęcie działalności W.F. Zacherta w Supraślu spowodowało napływ dalszych przemysłowców takich jak prowadzący uprzednio działalność kupiecką A. Buchholtz, Alt, Aunert, Koszade, Lippert, Tebus. W ślad za nimi napłynęli dalsi osadnicy. Wilhelm F. Zachert w okresie do 1857 r. dokonał częściowej wymiany i uzupełnień maszyn zakupując je w Anglii, Belgii, Niemczech. Posiadane dane podają iż koszt uruchomienia fabryki w Supraślu wyniósł 300 tys.rbl.sr. W fabryce pracowali zarówno majstrowie i tkacze cudzoziemcy jak i chłopi, łącznie 700 osób. Majstrowie zarabiali rocznie od 300 do 800 rbl., chłopi robotnicy od 1 do 6 rbl. na tydzień. W 1857 r. w Supraślu zamieszkiwało w 450 domach już 3.450 mieszkańców, 1398 mężczyzn i 2052 kobiet. Wśród mieszkańców było 1.327 prawosławnych, 2.086 katolików, 790 protestantów, 227 żydów. W supraślskich fabrykach pracowało 800 majstrów i robotników. Łączna produkcja wynosiła 300 tys. arszynów sukna (w cenie od 1.40 do 4,0 rbl.sr. za arszyn) o wartości 580.000 rbl.sr. Status prawny dzierżawy przez W.F. Zacherta nieruchomości w Supraślu regulowały umowy z Urzędem Dóbr Państwowych z 7 kwietnia 1836 r. i z 29 maja 1843 r.. Obie umowy przewidywały bezterminową dzierżawę nieruchomości. Za korzystanie z pomieszczeń klasztornych W.F. Zachert zobowiązany był płacić Zakonowi 300 rbl. czynszu (pierwotna wielkość czynszu 450 rbl. została zmniejszona do 300 po przeprowadzeniu przez W.F.Zacherta inwestycji w budynkach klasztornych). Jednocześnie umowy przewidywały, iż chłopi z majątku Supraśl zobowiązani byli płacić za wykorzystywanie 26,93 dziesięcin ziemi czynsz roczny w wysokości 49 rbl i 44 kopiejek. 26 listopada 1866 r. została podpisana umowa W.F. Zacherta z Urzędem Dóbr Państwowych w Grodnie o zakupie majątku ziemskiego Supraśl. Umowa przewidywała iż za majątek ziemski W.F. Zachert zapłaci 33.320 rbl.; a za działkę leśną 21.177 rbl – łącznie 54.429 rbl. płatne w ratach w ciągu 9 lat począwszy od 1870 r. Jednocześnie umowa przewidywała iż W. F. Zachert do 26,93 dziesięcin ziemi z której korzystają chłopi dołączy jeszcze 28,98 dziesięcin łąk z czynszem obliczonym na 21 rubli i 33 11 kopiejki rocznie z tym aby to ostatnie zagospodarowanie chłopów było uważane już za ostateczne bez wszelkich zmian w majątku Supraśl. Na wniosek Nadprokuratora Św. Synodu Prawosławnego z dnia 5 czerwca 1881 r., w dniu 16 lutego 1883 r. został zawarty w Wileńskiej Zjednoczonej Izbie Sądu Cywilnego i Karnego akt kupna w którym W.F. Zachert zobowiązał się zapłacić 40.000 rubli w złocie za dzierżawione dotychczas zabudowania klasztorne. W ten sposób Wilhelm F. Zachert stał się właścicielem w Supraślu ogromnego majątku obejmującego: - majątek ziemski wraz z zabudowaniami - działkę leśną - grunty miejskie wraz z domami - zabudowania klasztorne (pałac Archimandrytów i część południowo-wschodnią zabudowań klasztornych) - budynki fabryczne Jednocześnie z Zgierzu i okolicach jest właścicielem: - nieruchomości miejskich w Zgierzu (domu mieszkalnego, magazynu, zabudowań fabrycznych, 14 placów wraz z ogrodami) - nieruchomości ziemskich (folwarku Zegrzany, Zegrzanki, wsi Zegrzany, Krzywie, Rudunek, Stepowizy). Obraz wielkości produkcji fabryk należących do W. F. Zacherta w Zgierzu i Supraślu zawiera załącznik. Wyroby były sprzedawane zarówno w Królestwie Polskim jak i w Rosji ale również były wysyłane do Chin (Kiachta). Również często W.F. Zachert uczestniczył jako wystawca w wystawach na terenie Królestwa, Rosji jak i światowych wystawach gospodarczych między innymi: - w 1838 r. w wystawie w Warszawie i St. Petersburgu - w 1841 r. w wystawie w Warszawie - w 1843 r. w wystawie w Moskwie - w 1844 r. w wystawie w St. Petersburgu - w 1845 r. w wystawie w Warszawie - w 1851 r. w światowej wystawie gospodarczej w Londynie - w 1857 r. w Warszawie - w 1861 r. w St. Petersburgu - w 1873 r. w wystawie w Wiedniu 12 - w 1876 r. w związku z obchodami stulecia niepodległości Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej znalazł się wśród zaproszonych do udziału w przygotowaniu pawilonu rosyjskiego na wystawie artykułów przemysłowych i artystycznych w Filadelfii. Oprócz udziału w rozlicznych wystawach jako wystawca, brał również udział w rozlicznych targach jako kupujący wełnę do produkcji. Dostępna dokumentacja podaje m.in. jego udział w targach świętojańskich w czerwcu 1852 r. i 1854 r. w Warszawie. Wilhelm F. Zachert w 1872 r. zostaje członkiem liczącego 6 osób Warszawskiego Komitetu Przemysłowego (1872-1915). Prezesem Komitetu jest Gubernator Warszawski Nikołaj Medem a w skład jego wchodzi oprócz W. F. Zacherta m.in. Józef Hr. Zamojski i bankier Leon Kronenberg. Poza już posiadanym orderem Św. Stanisława IV w 1838 r. otrzymuje Wilhelm F. Zachert order Św. Włodzimierza IV klasy a w 1843 r. order Św. Stanisława z koroną II klasy. Poza tym był posiadaczem orderu Św. Anny oraz austriackiego korony żelaznej. Ukazem datowanym 23 września 1840 r. otrzymuje szlachectwo dziedziczne Królestwa Polskiego, co dało podstawę do zezwolenia Izby Heraldyki Królestwa Polskiego z dnia 16 czerwca 1841. do wpisania Wilhelma F. Zacherta pod numerem 59052 do Księgi szlachty guberni warszawskiej. Ukazem Senatu w Departamencie Heraldyki z dnia 6 lipca 1872 r. zalecono wpis W.F. Zacherta do Księgi ziemiaństwa Okręgu Białostocko-Sokolskiego Gubernii Grodzieńskiej, co też nastąpiło w dniu 7 września 1874 r. W dniu 4 czerwca 1870 r. Wilhelm F. Zachert otrzymuje tytuł barona Imperium Rosyjskiego. Ma w tym czasie również tytuł rzeczywistego Radcy Stanu i Radcy Przemysłowego. Przebywający w ciągłym ruchu między Zgierzem, Warszawą, Supraślem W. F. Zachert w dniu 11 września 1871 r. uzyskuje pozwolenie na przesiedlenie się ostateczne z Królestwa Polskiego na teren Rosji do Supraśla. Mimo 72 lat jest nadal aktywny o czym świadczy jego udział w Wrszawskim Komitecie Przemysłowym czy też przygotowaniach do wystawy w Filadelfii. Umiera w 1885 r. w czasie podróży w Berlinie i zostaje pochowany na cmentarzu w Supraślu. W ten sposób w wieku 86 lat zmarł jeden z pionierów rozwoju przemysłu włókienniczego w Polsce i twórca miasteczka Supraśl. Swoje dokonania osiągnął dzięki: 13 - wychowaniu i tradycji wyniesionej z domu rodzinnego w Międzyrzeczu - właściwemu przygotowaniu zawodowemu i osobistym zdolnościom również w dziedzinie znajomości języków - umiejętności korzystania z doświadczenia i pomocy członków rodziny a szczególnie wuja Jana Fryderyka i braci Gustawa Chrystiana i Adolfa Juliana - umiejętnego wykorzystania nastawionej na rozwój przemysłu polityki Rządu Królestwa Polskiego jak również możliwości eksportowych na teren Rosji i Chin. - od początku postawienia na mechanizację produkcji o czym świadczy stale uzupełniany park maszynowy z zakupów w Anglii, Belgii, Niemczech. Przykładem tego też jest zainstalowanie w 1837 r. pierwszej maszyny parowej w Zgierzu. - umiejętnego korzystania z kredytów w rozwoju fabryki - a szczególnie wytrwała osobista organiczna praca, co wśród przedstawicieli ówczesnej szlachty nie było na porządku dziennym. W testamencie sporządzonym w dniu 20 lutego 1885 r. i zdeponowanym u notariuszy przy Kancelarii Hipotecznej Warszawskiego Sądu Okręgowego z siedzibą przy ul. Miodowej Juliana Paklerskiego i Franciszka Kulikowskiego ustanowił żonę Józefinę Zachert ogólna spadkobierczynią i wykonawczynią testamentu /legaltaire universelle/ z obowiązkiem wypłacania bratankowi Gustawowi Zachertowi synowi Gustawa dożywotniej pensji alimentacyjnej w wysokości 3 tys. rubli rocznie. Ponadto znajdujące się w Supraślu budynki fabryczne wraz w urządzeniami, surowcami i kapitałem obrotowym zgodnie z wolą testatora przechodziły w całkowitą i nieograniczoną, ogólną i niepodzielną własność: 1. Brata Adolfa Zacherta syna Gustawa w pięciu dziesiątych częściach 2. Bratanka Wilhelma Zacherta synowi Edwarda w trzech dziesiątych częściach 3. Bratanka Henryka Zacherta syna Gustawa w dwóch dziesiątych częściach. Pozostała część majątku w tym dom mieszkalny (zabudowania klasztorne) zgodnie z wolą testatora przechodziły na własność Józefiny Zachert. Zatwierdzenie wykonania testamentu w odniesieniu do majątku w Supraślu nastąpiło w dniu 7/8 lutego 1886 r. przez Grodzieński Sąd Okręgowy. Postanowieniem wykonawczym Grodzieńskiego Sądu Okręgowego z dnia 8 października 1886 Nr 17583 Józefina Zachert została wprowadzona we władanie majątkiem nieruchomym znajdującym się w grodzieńskiej Guberni w powiecie Białostockim. Po śmierci Wilhelma F. Zacherta fabryki, ze względu na podział wśród spadkobierców jak i trudności jakie przeżywa przemysł włókienniczy, zaczynają podupadać. 14 Fabryka supraślska jako firma pod nazwą „fabryka wyrobów wełnianych i apretura W. F. Zachert” zostaje wydzierżawiona żydowskim przemysłowcom z Białegostoku Krukowi i Kapłanowi. Dane z 1914 r. podają, iż pracowało wtedy 65 robotników, moc zainstalowanych maszyn parowej i wodnej wynosiła łącznie 60 KM a wartość rocznej produkcji wynosiła 60 tys. rubli. W latach późniejszych część zabudowań fabrycznych znajdujących się za rzeką została wydzierżawiona przemysłowcowi żydowskiemu Hirszhornowi. Fabryka w Zgierzu staje się własnością Haenryka Zacherta. W 1892 r. wchodzi w skład spółki akcyjnej „Lorentz Krusche Tow. Akc. Manufaktury bawełnianej”. Zarząd: Julian Krusche, Stanisław Lorentz, Henryk Zachert. Wyroby: bawełniane i przędza. Robotników: 800. Kapitał zakładowy: 600.000 rubli (podzielony na akcje po 1000 rubli każda, ponad 60% akcji należało do rodziny Zachertów). Wartość rocznej produkcji: 1.000.000 rubli. Firma posiada w tym czasie przedstawicielstwa w Warszawie, Moskwie, Rostowie, Charkowie, Kijowie. Na skutek I wojny światowej, ze względu na zniszczenia, brak surowców, trudności z opałem zakład zawiesił działalność. Wznowienie nastąpiło dopiero w drugiej połowie 1919 r. kiedy to uruchomiono przędzalnie, tkalnie, farbiarnie i wykończalnie. Dyrektorem zarządzającym był wtedy J. Krusche. W 1929 r. nastąpiło załamanie się koniunktury które w 1930 r. przekształciło się w głęboki kryzys gospodarczy. Wynikiem tego była przerwa w działalności całego szeregu zgierskich zakładów w tym również firmy „Lorentz i Krusche”. Spowodowało to m.in. demonstracje robotników, w dniu 15 stycznia 1930r. 200 robotników pozbawionych pracy z powodu zamknięcia fabryki „Lorentza i Kruschego” przybyło do kantoru zakładów żądając wypłacenia zaległych zarobków. Cały okres lat 30-tych związany był z przerwami w produkcji, strajkami robotników. Odczuły to również zakłady firmy „Lorentz i Krusche” gdzie jesienią 1936 t. doszło do strajku załogi przeważnie kobiecej na tle uzgodnień dotyczących układu zbiorowego. Pod koniec lat 30-tych zakłady były wydzierżawiane. W świetle danych z rejestru handlowego na dzień 24 lutego 1939 r. Zarząd spółki tworzyli: Zofia Zachert, Leon Zachert, Konstanty Zachert. Leon Zachert pełnił funkcję Dyrektora zarządzającego. Kapitał zakładowy spółki po przerachowaniu kapitału na dzień 28 lipca 1928 r. wynosił 2.000.000 zł i był podzielony na 1600 akcji po 1250 zł każda. Po wycofaniu się rodziny Krusche, oświadczeniem z dnia 20 sierpnia 1939 r. z udziału w spółce, do rodziny Zachertów należało 66% akcji, pozostałe zaś do rodziny Lorentz. 15 W okresie wojennym lat 40-tych fabryka nie prowadził działalności. Została zabrana przez władze niemieckie, maszyny miały być zdemontowane i przeznaczone na złom, a do pustych budynków miała się wprowadzić fabryka sprzętu lotniczego. Leon Zachert ignorując polecenie władz niemieckich najbardziej wartościowe maszyny po zdemontowaniu ukrył. Po wyzwoleniu uratowane maszyny zostały przekazane do poszczególnych zakładów włókienniczych Okręgu Łódzkiego a same zakłady firmy „Lorentz i Krusche” decyzją Ministra Przemysłu i Handlu Nr 26 z dnia 14 lutego 1948 r. upaństwowione. Gustaw Chrystian Zachert (1805-1874) syn Chrystiana Henryka Gustaw Christian Zachert w marcu 1832 r. kupuje od Huberta Beyena zakład włókienniczy przy ul. Piotrkowskiej w Łodzi. Zakład ten należał uprzednio do Rundziehera. Oprócz pomocy udzielanej Wilhelmowi F. Zachertowi prowadził również samodzielną działalność. Działająca w Supraślu i będąca własnością Gustawa fabryka sukna i tkanin wełnianych uzyskała w 1843 r. na wystawie w Moskwie wyróżnienie. W 1855 r. zakupił fabrykę sukna i kortów w Przedborzu, którą zniszczyła następnie powódź na skutek wylewu rzeki. Był właścicielem majątku ziemskiego Wygoda. Adolf Julian (1817-1891) syn Chrystian Henryka Zajmował stanowisko dyrektora handlowego w zakładach brata Wilhelma Fryderyka Zacherta w Supraślu. Na początku lat 60 tych XIX wieku wyjeżdża z żoną Pauliną do Sławuty majątku Romana Sanguszki na Wołyniu . Zostaje tam Dyrektorem istniejącego od 1813 r . zakładu włókienniczego. Córka Helena jest matką Andrzeja Małkowskiego twórcy Harcerstwa Polskiego. Henryk Zachert (1855-1907) syn Gustawa Chrystiana Przejął po Wilhelmie F. Zachercie działalność fabryczną w Zgierzu. Od lat 90-tych jako członek zarządu i współakcjonariusz spółki akcyjnej „Lorentz i Krusche”. Uprzednio jako właściciel zatrudniał 300 robotników. W maju 1890 r. otrzymał dziedziczny tytuł barona ces. rosyjskiego. Wchodzące w skład Spółki Akcyjnej Lorenz i Kruche w Zgierzu i położone uprzednio przy ul. Zegrzańskiej 137 i 139 obecnie Dąbrowskiego 19 budynki fabryczne 15 listopada 1914 r . strawił pożar. Budynki były ubezpieczone w Moskiewskim Towarzystwie Ubezpieczeń, odszkodowania nigdy nie udało się uzyskać. Henryk Zachert był założycielem Szkoły Handlowej w Zgierzu i wspierał ją finansowo. 16 W maju 1890 r. otrzymał dziedziczny tytuł barona ces. Rosyjskiego. Żona Henryka – Zofia Zachert, po jego śmierci w 1907 r., poza działalnością gospodarczą w uczestnictwie w Zarządzie Spółki Lorentz i Kruche, prowadziła również działalność społeczną, można tutaj wymienić założenie w kwietniu 1888 r. taniej kuchni dla starszych osób, w 1893 r. Towarzystwa Opieki dla biednych, wspomnieć należy również założenie w Zielonce pod Warszawą schroniska „Nasz Dom”. Józefina Zachert (1845-1924) córka Gustawa Chrystiana Żona Wilhelma Fryderyka Zacherta. Po jego śmierci w 1885 r. stała się ogólną spadkobierczynią. Mieszkała w Supraślu i w Warszawie przy ul. Mazowieckiej 4. W Zgierzu upoważniła męża swojej siostry Anny, bar. Henryka Kleibera do zarządzania należącym do niej majątkiem. W Supraślu funkcje tą spełniała osobiście. W świetle planu z 1892 r. Supraśl w tym czasie uzyskał kształt, który pozostał prawie niezmieniony do lat obecnych, liczył wtedy 2383 mieszkańców. Józefina Zachert ufundowała w 1907 r. pierwszą w Guberni Grodzieńskiej polską szkołę dla dziewcząt. Tworzy specjalny fundusz na utrzymanie szkoły, pensje dla nauczycieli i stypendia dla uczennic pragnących się dalej kształcić. Funduje bibliotekę, obraz Matki Boskiej Ostrobramskiej dla katolickiego kościoła oraz grunt wraz z ogrodem dla Parafii Katolickiej. Prowadzi też działalność charytatywną. Gości też Biskupów z Diecezji Wileńskiej, którzy w pałacu mieli też specjalnie przygotowany pokój. Prowadzi też w szerokim pojęciu działalność towarzysko-kulturalną zapraszając do Supraśla znane osoby z ówczesnego życia kulturalnego. Sukcesywnie przepisuje prawa własności domów i działek na rzecz dotychczasowych użytkowników. W 1924 r. umiera i zostaje pochowana obok męża w kaplicy grobowej Zachertów na cmentarzu w Supraślu. W sporządzonym i ogłoszonym w dniu 3 kwietnia 1924 r. w Warszawskim Sądzie Okręgowym testamencie Józefina Zachert czyniąc Konstantego Zacherta syna Henryka Zacherta ogólnym spadkobiercą i wykonawcą testamentu obdarowuje cały szereg osób i instytucji. Między innymi testatorka zapisuje majątek Rudunki i Zegrzanki w Zgierzu na współwłasność Leona Zacherta i Wilhelma Kleibera. Potwierdza darowiznę na rzecz szkoły i Parafii Kościoła Rzymsko-Katolickiego w Supraślu. Na fundusz stypendialny dla młodzieży z Supraśla zapisuje 100 tys. marek polskich 17 a na uzupełnienie książek do biblioteki 10 tys. marek polskich. Towarzystwu Pań Św. Wincentego a Paulo i Towarzystwu Przytułku Św. Franciszka Salezego w Warszawie zapisuje po 10 tys marek polskich. Zobowiązuje Konstantego Zacherta do rozdania służbie w Supraślu 13 tys. marek polskich a ubogim w Supraślu w dniu pogrzebu 3 tys. marek polskich. Konstanty Zachert (1889-1961) syn Henryka Konstanty Zachert po studiach w Wiedniu z wykształcenia inżynier leśnik zajął się w Supraślu przede wszystkim gospodarka leśna i hodowlana. Prowadził wzorową gospodarkę. Mieszkając w Supraślu w należącym do rodziny pałacu (dawny pałac Archimandrytów oraz część południowo-wschodnią ) administrował nieruchomościami miejskimi przepisując część na rzecz dotychczasowych użytkowników a część sprzedając. Majątek miał 3 urządzone księgi wieczyste, jedną dla terenów leśnych i rolnych, 1 dla nieruchomości miejskich i oddzielną dla domu w którym wraz z żoną Heleną z domu Czarnowską zamieszkiwał. Zarówno dla majątku ziemskiego jak i nieruchomości miejskich opierając się o plan z 1892 r. zostały w 1922 r. sporządzone przez geometrę Bałdygę dokładne wyrysy, które zostały dołączone do ksiąg wieczystych znajdujących się w Wydziale Ksiąg Wieczystych Sądu w Białymstoku. W 1935 r., według danych znajdujących się w Archiwum Państwowym w Białymstoku, majątek ziemski (teren leśny i rolny) obejmował 1754,95 ha a powierzchnia terenów miejskich wynosiła 79,05 ha. Zabudowania fabryczne były wydzierżawione, w tym zabudowania za rzeką które dzierżawił Hirszhorn. Tereny miejskie były przez Konstantego sukcesywnie uwłaszczane na rzecz użytkowników a część placy sprzedawana. Konstanty Zachert kontynuując tradycje Józefiny Zachert czynił cały szereg darowizn. Między innymi darował grunty pod budowę parku, grunty i materiały budowlane dla postawienia domu ludowego. Funkcjonował fundusz stypendialny dla młodzieży, biblioteka im. Józefiny Zachert, w pałacu znalazł siedzibę teatr Towarzystwa „Pochodnia”. Pomagał parafiom katolickiej i ewangelickiej. Był czynny w Komitecie pomocy bezrobotnym, prowadził wzorową gospodarkę leśną uzyskując nagrodę Ministerstwa Rolnictwa na Wojewódzkiej Wystawie Rolniczo – Przemysłowej w 1928 r. w Białymstoku. W II połowie września 1939 r. przed wkroczeniem wojski radzieckich (Supraśl wchodzący w skład Województwa Białostockiego został w oparciu o pakt RibbenropMołotow włączony do Republiki Zachodniej Białorusi) opuścił wraz z rodziną i skromnym dobytkiem na furmance Supraśl i nigdy już nie powrócił. Zamieszkał pod Warszawą. 18 Majątek ziemski Supraśl jak i tereny miejskie w tym zabudowania fabryki włókienniczej został protokołem z dnia 6 października 1946 r. przejęty przez Powiatowy Urząd Ziemski w Białymstoku na rzecz Skarbu Państwa w ramach dekretu o reformie rolnej. Została sporządzona nowa księga wieczysta (pierwotna zaginęła w czasie wojny) z adnotacją o dokonaniu przejęcia na rzecz Skarbu Państwa. Dom mieszkalny (dawny pałac Archimandrytów i część południowo-wschodnią nie objęty ww. protokołem przejęcia, formalno prawnie nie został przejęty. Po wojnie do lat 50-tych podlegał renowacji w pozostałej części zabudowań klasztornych prowadzili swoją działalność Salezjanie. W 1950 r. w oparciu o Ustawę o „dobrach martwej ręki” Salezjanie zostali usunięci z zabudowań klasztornych, na krótki czas pomieszczenia zajęła placówka oświatową a od 1955 r. mieściła się tam Szkoła Mechanizacji Rolnictwa. W 1983 r. na wniosek Urzędu Miejskiego w Supraślu w odniesieniu do terenu zabudowań klasztornych została założona księga wieczysta Nr 28773. Jako podstawę prawną padano, iż przejęcie tej nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa nastąpiło w oparciu o Ustawę o „dobrach martwej ręki”. Leon Zachert (1894-1968) syn Henryka Ukończył Główną Szkołę Handlową w Warszawie. Przed wojną jako dyrektor zarządzający zajmował się administrowaniem działalnością i nieruchomościami firmy „Lorentz i Krusche” z w Zgierzu. Był właścicielem w Zgierzu majątku „Krzywie” oraz współwłaścicielem wraz z Wilhelmem Kleiberem majątku „Rudunki-Zegrzanki”/ Majątki te w 1935 r. zostały rozparcelowane i podzielone na działki budowlanoogrodowe. Działki te były sprzedawane, kupującymi byli robotnicy, rzemieślnicy i urzędnicy pracujący w Zgierzu. Pozwoliło to na powstanie w okresie międzywojennym dużych osiedli na tych teranach. Do 1939 r. z majątku Krzywie zostały sprzedane 93 działki a z majątku RudunkiZegrzanki 176 działek. Po wojnie pozostałe tereny z majątku Krzywie i Rudunki – Zegrzanki zostały przejęte na rzecz Skarbu Państwa w ramach dekretu o reformie rolnej. Podejmujący decyzje w tym czasie nie wzięli pod uwagę iż tereny te były przed wojną podzielone na działki i straciły w związku z tym charakter terenów rolnych. Leon Zachert pracował po wojnie w różnych instytucjach państwowych. Zmarł jako emeryt w 1968 r. 19 Spadkobierca w myśl Postanowienia Sądu Powiatowego w Otwocku z dnia 16 października 1968 r. został syn Jan Andrzej Zachert. Powyższe opracowanie stanowi tylko zarys obrazu działalności rodziny Zachertów. Nie obejmuje szerzej np. działalności rodziny w Międzyrzeczu i Międzychodzie, w Kromołowie i Zawierciu. Charakteryzuje działalność i to nie pełną tylko niektórych członków rodziny. Głębszego naświetlenia wymaga np. działalność w Zgierzu Jana Zacherta kuzyna Jana Fryderyka. Należy pogłębić wiadomości o działalności Henryka Zacherta syna Gustawa Chrystiana jak również zająć się osobą Wilhelma Ludwika syna Edwarda, który mieszkał i działał w Białymstoku a jako spadkobierca związany był z Supraślem. Mam nadzieję iż tematy te będą przedmiotem dalszych studiów a być może pełnej monografii o rodzinie Zachertów. Opracował Jan Andrzej Zachert Warszawa, dn. 10 stycznia 1999 r. Zestawienie Wielkość produkcji w fabrykach Wilhelma Zacherta Zgierz 1825 r. Eksport sukno 684 wart. 102.600 zł.p. (68.400 rbl.s.) 1826 r. Produkcja sukno robotników 45 3.000 postawów 1828 r. Eksport sukno 2.939 postawy wart. 705.360 zł.p. (470.240 rbl.s.) Ponadto zamówienia dla wojska 1814 postawy robotników 200 1829 r. Eksport sukno 2.474 postawy wart. 593.040 zł.p. (395.360 rbl.s.) robotników 500 1931 r. Eksport sukno 8.418 łokci 1939 r. Produkcja sukno i korty robotników 282 30.000 łokci (389.000 arsz.) 1847/1848 r. Produkcja przędza wełniana wart. 103.000 rbls. 1859 r. Produkcja przędza wełniana i bawełniana wart. 103.500 rbls. 1868 r. Produkcja przędza bawełniana robotników 126 wart. 111.000 rbls. 1870 r. Produkcja przędza bawełniana robotników 148 wart. 67.000 rbls. 1879 r. Produkcja przędza bawełniana robotników 71 wart. 128.000 rbls. Pozostałe (wykończalnia) robotników 51 wart. 18.500 rbls. 1884 r. Produkcja przędza wełniana robotników 143 wart. 240.000 rbls. Przędza bawełniana robotników 121 wart. 300.000 rbls. 20 Pozostałe (wykończalnia) robotników 79 wart. 27.000 rbls. Supraśl 1837 r. Produkcja sukno i korty robotników 600 2.565 postawy wart. 105.706 rbls. 1846r. Produkcja sukno i korty robotników 700 180.000 arszynów wart. 300.000 rbls. 1859 r. Produkcja sukno i korty 218.500 arszynów wart. 505.875 rbls. 1860 r. Produkcja sukno i korty 22.600 arszynów wart. 503.350 rbls. 1863 r. Produkcja sukno i korty robotników 655 280.000 arszynów wart. 597.000 rbls. 1870 r. Produkcja sukno i korty wart. 465.000 rbls, 1879 r. Produkcja sukno i korty robotników 411 wart. 452.5000 rbls. 1884 r. Produkcja sukno i korty robotników 389 wart. 389.000 rbls. Udział fabryki W.F. Zacherta w eksporcie sukna w stosunku do całości eksportu Królestwa Polskiego wynosił: Rok W.F. Zachert Królestwo % 1828 2.939 postawów 84.652 postawy 3,5 1829 2.474 postawów 114.067 postawy 2,2 Łączna wielkość produkcji fabryk W.F. Zacherta wynosiła: Rok miejsce robotników wartość rels Razem wartość rbls robotników 1859 1870 1879 1884 Zgierz 103.500 Supraśl Zgierz 505.875 67.000 Supraśl Zgierz 148 122 465.000 146.500 Supraśl Zgierz 4`1 343 452.500 567.000 Supraśl 389 389.000 21 609.375 532 533 599.000 732 956.000 22